Tunç Korun: Türkiye, ısı pompası yatırım ve teşviki ile enerji çeşitliliğini artırabilir
Enerji kaynakları kısıtlı olan Türkiye, ısı pompaları teknolojilerine yapacağı yatırım ve teşvikler ile enerji çeşitliliği yaratarak tasarruf sağlayabilir. İklimlendirme sektörünün duayen isimlerinden İSKİD Isı Pompası Komisyonu Kurucu Başkanı Tunç Korun ile ısı pompalarının dünya ve Türkiye’deki yolculuğunu konuştuk. Korun; “Isıtma ihtiyacının düşük olduğu Ege ve Güney bölgelerinde doğalgaz yerine ısı pompaları kullanımı ile enerji çeşitliliği sağlanabilir” dedi.
İSKİD Isı Pompası Komisyonu Kurucu Başkanı Tunç Korun olarak dünyada ve Türkiye’de ısı pompaları teknolojisinin gelişimi ve kullanımı ile ilgili bir değerlendirme yapar mısınız?
Isı pompası aslında oldukça eski bir teknoloji. 1940’larda ilk ticari cihazlar yapıldı ve bunlar su kaynaklıydı. Daha yaygın kullanımı ise hava kaynaklı olarak ilk Amerika Birleşik Devletleri’nde yaygınlaştı. ABD’de tipik bahçeli evlerde hava kaynaklı bir dış ünite bir de iç ünite bulunuyor. Evin tüm odalarına iç ünitede bir kanal üzerinden ısıtma ve soğutma hizmeti veriliyor. Türkiye’de de ısı pompası çok yeni bir teknoloji değil. Ben 1989 yılında çalışmaya başladım ve 1995 yılında ilk ısı pompası seminerini verdim. O yıldan bu yana ısı pompaları konusunda seminerler veriyoruz, uygulamalar yapıyoruz. Ancak şunu söylemekte fayda var; ilk başlarda teknolojiden kaynaklı olarak çok soğuk iklimlerde hava kaynaklı ısı pompası ile ısıtma yapabilmek zordu. Isı pompalarının yanına bir de destek ısıtıcı koymak gerekiyordu. Durum böyle olunca, ısı pompalarının herkes tarafından kabul görmesi ve kullanılmaya başlanması biraz zaman aldı. Son 10-15 yıla baktığımızda ise ısı pompaları teknolojisinde önemli gelişmeler yaşandığını görüyoruz. Isı pompaları cihazlarında 50-60 derecelerde sıcak su elde edilmeye başlandı ve bu durum cihazlara olan ilgiyi ve kullanımı artırdı.
Isı pompalarının özellikle son 15 yılda tüm dünyada yoğun ilgi görmesinin nedeni ısıtma verimliği avantajı ve doğalgaz gibi klasik yakıtların (fosil) çevreye verdiği zarar karşısında çevre dostu bir sistem sunması. Karbondioksit salınımının azaltılması hedefiyle uluslararası anlaşmalar imzalanarak, yürürlüğe konuldu. Buna son olarak Rusya ile Ukrayna arasındaki savaş da eklenince, doğalgaz tedariğinde sorun yaşanmaya başlandı. Avrupa ülkeleri aslında son 10 yıl içerisinde ısı pompası teknolojilerine yönelmişti ancak doğalgaz tedariğindeki sorun, bu teknolojiye olan ilgiyi son birkaç yıl içinde daha da artırdı.
ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ ISI POMPALARININ KULLANIMINI YAYGINLAŞTIRDI
33 yıllık çalışma hayatım boyunca ısı pompaları teknolojileri ile yakından ilgilendim. Avrupa’da bu alanda gerçekleştirilen fuarlara ve dernek çalışmalarına katılım sağlamaya gayret ediyorum. Türkiye’de ise İSKİD üyeleri olarak ısı pompaları imalat, uygulama ve eğitim çalışmalarını uzun yıllardır gerçekleştiriyoruz. Avrupa Isı Pompası Derneği EHPA’ da ısı pompalarının gelişimi ile ilgili ülkeler bazında seminer çalışmaları ve eğitimler yürütüyor. Biz İSKİD olarak EHPA üyesi olmadan önce Türkiye’de ısı pompasına ciddi bir yönelim olduğunu görünce önce İSKİD bünyesinde Isı Pompaları Komisyonu’nu oluşturduk. Komisyonun birincil görevi Türkiye’de ısı pompasının tanıtımı ve daha çok kullanımını sağlamak oldu. Isı Pompası Komisyonu’nun kuruculuğunu ve ilk başkanlığını da ben yaptım. İSKİD bünyesinde Isı Pompaları Komisyonu kurulduğu günden bu yana çok önemli çalışmalara imza atıyor. Komisyon, geçen yıl Türkiye Isı Pompaları Referansları başlığı altında bir kitapçık yayınlayarak ülkemizdeki ısı pompası uygulamalarını detaylı olarak anlattı.
Bizler de 1995 yılında ısı pompaları ile ilgili ilk seminerin ardından toprak kaynaklı ısı pompaları uygulamalarında ilk denemeleri yaptık. Türkiye’de özellikle 2005’li yıllarda AVM’lerin art arda açılmasıyla ısı pompaları uygulamalarında da artış yaşandı. Böylece Türkiye’de AVM ağırlıklı olarak su kaynaklı ısı pompaları kullanımı yaygınlaştı. Tüm bu gelişmeler ışığında Türkiye’deki ısı pompası kullanımının önümüzdeki 10 yıl içerisinde ciddi oranda değişeceğini düşünüyorum.
“ISI POMPASI NEDİR” SORUSUNA YANIT ÜLKEDEN ÜLKEYE DEĞİŞİKLİK GÖSTERİYOR
Isı pompalarının kısa bir tanımını yapar mısınız? Isı pompaları niçin çevre dostu bir teknoloji olarak tanımlanıyor?
“Isı pompası nedir?” denildiğinde birçok insanın aklına farklı şeyler geliyor. Aslında 4 farklı şekilde çalışan ısı pompası tipi var ve cihazlar 3 kW kapasiteden 5,000 kW kapasiteye kadar değişebiliyor. ABD’de yaşayan birine “Isı pompası” sorulduğunda, aklına bahçeli bir evin ısıtma-soğutma işlemini yapan, hava soğutmalı dış ünite ile içeride kanallı iç ünite ile çalışan, hava kaynaklı ısı pompası cihazı geliyor.
İskandinav ülkesi İsveç’te “Isı pompası nedir?” sorusunu yönelttiğimizde ise, orada yaşayanların aklına evlerindeki “tek ünite” ısı pompası geliyor. Söz konusu “tek ünite” ısı pompası toprak kaynaklı çalışıyor. Ev için ise sıcak veya soğuk su üretiyor. Dolayısıyla İsveç gibi soğuk iklimlerde toprak kaynaklı ısı pompalarının kullanılması gerekiyor. Toprak kaynaklı bir ısı pompası ile Sibirya’da bile bir evi çok güzel ısıtmak mümkün. Yani ısı pompası denildiğinde aklımıza tek tip bir cihaz gelmemeli.
EN BÜYÜK YERALTI SU KAYNAKLI ISI POMPASI UYGULAMASI TÜRKİYE’DE
Yeraltı suyu kaynaklı en büyük ısı pompası uygulaması Türkiye’de bulunuyor. Antalya’daki Terracity AVM yeraltı su kaynaklı ısı pompası uygulamasında Avrupa’nın en büyüğü. Toprak kaynaklı ısı pompası uygulamalarında ise Meydan AVM ile Avrupa’nın en büyük 20’inci uygulamasına sahibiz. Avrupa’da çok daha büyük boyutlarda toprak kaynaklı ısı pompası uygulamaları bulunuyor. ABD’de ise Avrupa’dan daha büyük uygulamalar mevcut.
SPLİT KLİMALAR ISI POMPASI MANTIĞIYLA ÇALIŞIYOR
Türkiye gibi enerji kaynakları kısıtlı bir ülkede ısı pompaları kullanımı niçin önemli? Türkiye’de ısı pompası pazarı ile ilgili neler söylemek istersiniz?
Türkiye’de aslında ısı pompaları çok yaygın kullanılan bir ürün. Bunun ana nedeni de split klimalar. Türkiye’de her yıl 1 milyona yakın split klima satılıyor. Söz konusu split klimaların hepsi esasında ısı pompası. Split klimalar havadan havaya çalışma prensibine sahip sistemler. Avrupa bizden biraz farklı, orada bizim gibi ısı pompası split klima kullananlar olduğu gibi sadece soğutma amacıyla split klima kullananlar da bulunuyor. Ama Türkiye, İtalya, İspanya ve Yunanistan gibi Akdeniz ülkeleri split klimaları ısı pompaları olarak kullanıyor. Türkiye hala Avrupa’nın en büyük split klima pazarı olarak görülüyor.
TÜRKİYE VRF’DE AVRUPA’NIN EN BÜYÜK İKİ PAZARINDAN BİRİ
Buradan VRF’ye geçtiğimizde Türkiye’nin yine bu alanda da Avrupa’nın en büyük iki pazarından biri olduğunu görüyoruz. VRF’deki bütün cihazlar da Türkiye’de ısı pompası olarak kullanılıyor. Dolayısıyla tüm VRF uygulamalarını da ısı pompası kategorisine alabiliriz. VRF’ler konutlarda kullanılabildiği gibi daha sık olarak endüstriyel ve ticari tesislerde kullanılıyor. Konutlarda eğer tek bir oda yapılacak ise split klima kullanılıyor. Birkaç farklı odaya birden borulama yapılırsa ya multi split klima ya da mini VRF kullanımı söz konusu. Mini VRF 6-7 iç birimde kullanılabilen bir uygulama. Büyük VRF’ye geçildiğinde ise, bir binada tek bir VRF kullanılıyor ve her daire için ayrı bir enerji ölçüm cihazı konuluyor. Bu uygulamada binada tek bir VRF kullanılsa bile, dairelerin ısıtma ve soğutma için kullandığı enerji ayrı ayrı faturalandırılabiliyor.
“KLİMA CİHAZLARINI “SÜNGER” OLARAK TANIMLAYABİLİRİZ”
Türkiye’de genel anlamda ısı pompası, dışarıdaki ünite ile içeride ısıtma ve soğutmayı yapabilen bir cihaz olarak görülüyor. Hâlbuki bütün split klimalar, bütün VRF’ler birer ısı pompası prensibiyle çalışıyor. Aslında klima cihazlarını “sünger” olarak tanımlayabiliriz. Klima cihazları iç ortamın sıcaklığını emer ve bunu dışarıya atar. Siz içerinin sıcaklığını emip dışarı atabildiğinizde, içerideki hava soğumuş olur. O nedenle klimalarda iç ve dış olmak üzere iki ünite bulunur. İçerideki ünite sıcaklığı emmeye yarar, dışarıdaki ünite ise emilen sıcaklığı dışarı atmaya yarar.
Buradan ısı pompasına geçecek olursak, ısı pompası klima cihazının yaptığının tersini yapıp, içerideki soğukluğu emerek, iç ortamın ısınmasını sağlar. Tabi bunu yaparken, soğuk havayı da dışarı aktarması gerekiyor. Yani içeriyi ısıtıyorsak, dışarıyı soğutuyoruz. Dışarıyı soğutuyorsak içeriyi ısıtıyoruz. Bu prensiple çalışan bütün cihazları ısı pompası başlığı altında toplayabiliriz.
ISI POMPALARI İKİ TÜRLÜ ENERJİ KAYNAĞINA İHTİYAÇ DUYUYOR
Isı pompaları teknolojilerinde kullanılan enerji kaynakları hakkında bilgi verir misiniz?
Isı pompalarındaki enerji kaynaklarını birincil ve ikincil enerji kaynağı olarak ikiye ayırabiliriz. Isı pompalarında her zaman bir kompresör bulunuyor. Kompresörü çalıştırmak için de her zaman elektriğe ihtiyacınız var. Bunu birincil enerji kaynağı olarak tanımlayabiliriz. İkincil enerji kaynakları ise çeşitlilik gösteriyor. Pompa, bir enerjiyi aldıktan sonra yükselterek başka bir enerjiye çevirdiği için ısı pompası olarak tanımlanıyor. İçerden emdiği enerjiyi dışarıya atarken, dış hava koşulunun durumu ya da kullandığınız enerji tipi, içeriyi ne kadar verimli olarak soğutabileceğinizi ya da ısıtabileceğinizi gösteriyor.
Bir örnekle açıklamak gerekirse, siz içeriyi soğutmak istiyorsunuz. Dış hava içinde alternatif üç farklı koşul belirleyelim. Bir tanesinin 10 derece, birinin 25, birinin ise 45 derece sıcaklıkta olduğunu düşünelim. İçeriden ısıyı emdiniz ve içeriyi soğuttunuz, emdiğiniz ısıyı dışarıya atacaksınız. Dışarısı 45 derece olan yerde bu ısıyı aktarmakta zorlanırsınız dolayısıyla buradaki verimlilik çok düşük gerçekleşir. Dışarısı 25 dereceye ısıyı aktarmak biraz daha kolay olacaktır, dolayısıyla orta verimlilikte bir sonuç elde edersiniz.
Ancak dışarısı 10 derece ise çok daha kolay sıcaklığı aktarabilirsiniz. Dolayısıyla 10 derece dış hava soğukluğunda çok daha yüksek verimlilikle çalışırsınız. Bunun teknik hesabı ise COP (coefficient of performance) yani cihaz sistem verimliliği olarak hesaplanıyor. Bu da 1 kW elektrik ile kaç kW soğutma elde edilebildiği. Yani siz bir birim elektrik kullanarak içeriyi soğuturken, içeriyi soğutma sonucunda dışarıya atmanız gereken havayı 10 dereceye atıyorsanız, yaklaşık 4 COP ile çalışabiliyorsunuz. Ama 45 derecelik bir sıcaklığı atmaya çalışırsanız, ancak yaklaşık 2 COP ile çalışabilirsiniz. Bu durumda verimliliğiniz düşüyor. Isıtma ise bu anlatımın tam tersi rakamlar ile oluyor, dışarısı ne kadar ılık ise verim artıyor, ne kadar soğuk ise verim azalıyor. İkincil enerji dediğimiz kısmı bu şekilde tanımlayabiliriz. Atmak istediğiniz enerji dış havaya ne kadar uygun bir kıvamda ise, kompresör o kadar yüksek verimlilikle çalışıyor. Özellikle ısı pompalarının kış aylarında ısı verimliliğinin kötü olması hep bu teknolojiden kaynaklanıyor. Ankara’nın dış havası eksi 10 diyelim ve siz içeriyi ısıtmaya çalıştığınızda, dışarıya soğuk atmaya çalışıyorsunuz. Dışarısı zaten eksi 10 derece ise, verimsiz bir sonuç elde edersiniz. Bu durumda doğru cihaz ve doğru seçim yapılmadı ise içeriyi ısıtmakta zorlanırsınız.
HER TÜRLÜ KONUT TİPİNDE ISI POMPASI KULLANMAK MÜMKÜN
Konutlarda ısı pompasının kullanılması pahalı bir teknoloji mi? Bu konuda tüketicilere neler söylemek istersiniz?
Isı pompası hem kombi hem klimanın yerine geçerek iki işi birden yapabiliyor. Bu da kullanıcılar için büyük bir avantaj sağlıyor. İki cihaz kullanmak yerine, ısıtma ve soğutma işlemini tek bir cihazla halledebiliyorsunuz.
Teknik boyutta her türlü konut tipinde ısı pompası kullanmak mümkün. Ankara’da olan bir daireyi bile doğru teknoloji kullanırsanız, ısı pompası ile ısıtma ve soğutmasını yapabilirsiniz. Müşteri olarak ben hiç soğutma istemiyorum, sadece ısıtma yapmak istiyorum dediğinizde ısı pompası sizin için uygun bir çözüm olmayabilir. Ama ben bu daireyi hem ısıtmak hem de soğutmak istiyorum derseniz o zaman ısı pompası alternatifi çok daha uygun bir çözüm olacaktır.
ISI POMPALARI İLE SICAK SU İHTİYACINI KARŞILAMA OLANAĞI DA VAR
Isı pompaları ile kullanım sıcak suyu da üretmek isterseniz, biraz daha farklı bir ısı pompası teknolojisine ihtiyaç duyulabilir. O zaman havadan suya dediğimiz; içeride su tarafında hem radyatörlere hem de evin kullanım suyu ihtiyacını giderecek bir cihaza ihtiyaç olacak. Isıtmada düz elektrikli ısıtıcı kullanmak en pahalı uygulamalardan biridir. Verim olarak hep 1 COP ile çalışırsınız. Ama bir ısı pompası kullandığınızda, 3 ya da 4 gibi bir COP’ye ulaşırsınız ve çok daha az enerji harcamış olursunuz.
Türkiye’de şu anda elektrik ve doğalgaz fiyatları başa baş gidiyor. Bunun da nedeni ülkemizde elektrik üretiminde de doğalgaz kullanılıyor olması. Dolayısıyla bir evi doğalgaz ya da ısı pompası ile ısıtmada çok büyük bir maliyet farkı ortaya çıkmıyor. Tabii ki hangi şehirde olduğunuz ve konut tipiniz doğalgaz ve ısı pompası tercihinde enerji maliyetlerinde etkili oluyor. Örneğin Antalya’da ısı pompası tercih edildiğinde doğalgaza oranla daha düşük bir enerji maliyeti ile karşılaşırsınız. İstanbul’da ısı pompası doğalgaz tercihinde enerji maliyeti başa baş oluyor. Ankara da ise ısı pompası tercihinde maliyet doğalgaza göre daha yüksek çıkabiliyor. Yani Antalya’da ısı pompası tercihi doğru iken Ankara’da doğalgaz ile ısıtma yapmak daha doğru olabilir. Isı pompalarında kullanılan teknolojiler benzer olsa da iklim koşullarına göre, kullanılan cihazın büyüklüğü değişkenlik gösterebiliyor. Isıtma amaçlı bakıldığında Antalya ve İstanbul’da daha küçük bir ısı pompası çözüm olabilirken, Ankara’da performansı daha yüksek bir ısı pompasını tercih etmek daha doğru olabiliyor.
ISI POMPASINDA İDEAL OLAN RADYATÖR DEĞİL YERDEN ISITMADIR
Isı pompaları kullanımında radyatörlere ihtiyaç duyuluyor mu?
Avrupa’da özellikle Almanya, Polonya ve Romanya gibi ülkelerde sistemler hep eski tip kazanlara göre kurulmuş. Bu tip evlerde radyatörler olduğu için kolay kolay onların yerine başka bir teknoloji kullanamıyorsunuz. Durum bu olunca yeni ısı pompalarında, özellikle bu tip evlerde, yüksek sıcaklıkta su üreten ısı pompaları mevcut. Bu tip ısı pompası alındığında ve soğutmaya ihtiyaç duyulmuyorsa, ısı pompasını radyatörle birlikte kullanabiliyorsunuz. Bir ısı pompasının en verimli çalıştığı şekil, düşük sıcaklıkta sıcak su ürettiği ve dışarının da çok soğuk olmadığı hali olduğundan, yüksek sıcaklıkta ve çok soğuk dış koşulda sıcak su üreten bu sistemler doğal olarak daha düşük verimli oluyor.
ISITMA İHTİYACININ DÜŞÜK OLDUĞU HER BÖLGEDE ISI POMPASI DOĞRU TERCİH
Türkiye’de ısı pompası en çok hangi bölge ve şehirler için uygun? Hangi şehirlerde daha çok talep ediliyor?
Türkiye’de yılda 1 milyon split klima satılıyor. Bunun hepsi ısı pompası ama kimse ısı pompası aldığının farkında değil. Bölge ve şehirlere uygunluk ile talep sorusunu cevaplarken, ısı pompası tipleri ön plana çıkıyor. Türkiye’nin Ege ve Güney bölgeleri en çok split klima kullanılan yerleri. Isı pompası denildiğinde Türkiye’de insanların aklına ne geliyor sorusuna cevap arayacak olursak, bunun cevabı hava soğutmalı, içeride sıcak ve soğuk su sağlayabilen ısı pompası cihazları oluyor. Bu tür cihazlar daha çok Ege bölgesinde kullanılıyor. Bunun da nedeni bölgede doğalgaz dağıtımının çok yüksek olmaması.
Isıtma amaçlı olarak Ege ve Güney illerinde doğalgaz kullanılmasının çok doğru bir yaklaşım olduğunu düşünmüyoruz. Bu bölgelerde ısı pompasının doğru kurgulanması halinde hem ısıtma hem de soğutma için rahatlıkla kullanılabilir. Bununla birlikte split klimayı doğru kurguladığınızda yine ısıtma ve soğutma yapabilirsiniz. Bu bölgelerde ısıtma ve soğutma için ayrı cihazlar kullanılmasından vazgeçmek enerji çeşitliliği ve verimliliği açısından doğru bir yaklaşım olacaktır.
TÜRKİYE’DE DAHA ÇOK VİLLA PROJELERİNDE ISI POMPALARI TERCİH EDİLİYOR
Türkiye’de büyük konut projelerinde kombi yerine ısı pompası tercihi ne durumda? Isı pompası daha çok hangi konut tiplerinde tercih ediliyor?
Türkiye’de havadan suya ısı pompaları daha çok villa tarzı projelerde talep görüyor. Güney bölgelerinde villa bazlı sitelerde ısı pompası talepleri geliyor. Ancak apartman tipi yerleşim alanlarında hala kombi ve split klima tercih ediliyor. Yani ısıtma ve soğutma için farklı cihazlar kullanılıyor.
DEPREM BÖLGESİNDE ISITMADA KOMBİ, SOĞUTMADA SPLİT KLİMA TERCİH EDİLECEKTİR
Deprem bölgesinde inşa edilecek yeni konutlarda ısı pompası kullanımı yapılabilir mi? Bu konudaki düşünceniz nedir?
Deprem bölgesinde ısı pompalarının, hava kaynaklı split klima tarzında kullanımı doğru olacaktır. Çünkü bölgenin büyük bir bölümü sıcak iklime sahip olduğundan split klima ve ısı pompası kullanımına çok uygun. Ancak deprem bölgesindeki yeni konutlarda ısıtma için kombi ve soğutma için split klimaların tercih edileceğini tahmin ediyorum. Bu konutlarda ısı pompası kullanılması durumunda, sıcak su kullanımı elektrikli boyler ile de sağlanabilir. Aksi halde yine kombi için doğalgaz bağlamak gerekebiliyor.
Bir konutta ısı pompası cihazları kullanımı için bakır boruların döşenmesi gerekiyor. Kombi kullanılması durumunda ise radyatör yerleştirilmesi gerekiyor. Isı pompası kullanımı bu anlamda konut fiyatlarına ek bir maliyet getirmiyor. Bakır borular belki biraz daha pahalı olabilir ama çok ciddi bir maliyet farkı kesinlikle ortaya çıkmıyor.
