Prefabrike betonarme kolonların temellere bağlantısında uygulanmakta olan geleneksel yöntem, bilindiği gibi, prefabrike kolonların yuvalı (soket) temellere sokularak betonlanması şeklindedir. Yerinde dökme veya prefabrike olarak imal edilebilen tekil yuvalı temellerde, temel taban plağının üstünde kalan yuva kenar yüksekliği, kolon taban kesitine etkiyen eğilme momenti/normal kuvvet oranına bağlı olarak kolon kenar uzunluklarının 1,5~2 katından daha büyük olmak zorundadır. Ayrıca, gerek yuva cidar kalınlığının gerekse kolon yüzü ile yuva kenarı iç yüzü arasında sonradan doldurulacak olan boşluk kalınlığının minimum değerleri için bile, yuva yüksekliğince kolon enkesit boyutlarının genelde 2 katı mertebesinde bir genişlemeyi gerektirmektedir. Kolonun yuva içinde kalan yüzünde ve yuva iç yüzlerinde, imalatı biraz zorlaştırsa da, kenetler oluşturulması halinde yuva yüksekliği bir miktar azaltılabilir. Özellikle radye temellerde, yuva boşluğunun radye plak kalınlığı içinde kalacak şekilde bırakılması halinde ise, bu durumun radye plağın en çok zorlandığı mesnet bölgelerinde enkesit zayıflamasına neden olacağı açıktır. Peikko Çelik Kolon Pabuçları uygulaması, yuvalı temel sistemine alternatif bir çözüm getirmektedir. Prefabrike kolonun imalatı sırasında, kolon tabanında dört köşeye veya çevreye yerleştirilecek olan, en az 4 adet çelik kolon pabucu kalıp içine konulduktan sonra kolon betonu dökülmektedir. Temel imalatı sırasında temele yerleştirilen ankraj bulonları kolon pabuçlarının taban plağındaki deliklerden geçecek şekilde prefabrike kolonlar temele yerleştirilerek somunların sıkılmasıyla, prefabrike betonarme kolon-temel bağlantısı, çelik kolonların temellere mesnetlenmesine benzer şekilde gerçekleştirilmektedir.
DAHA YÜKSEK DAYANIM
Bir kolon pabucunun taşıyabileceği kuvvet, esas olarak ankraj bulonunun hesap çekme dayanımına bağlı olarak belirlenmekte olup, kolon pabucunun elemanları bu kuvvetin ankraj bulonundan betonarme kolona aktarılması sırasında meydana gelecek zorlanmalara göre boyutlandırılarak tahkik edilmektedir. Kolon boyutları ile seçilen ankraj pabucunun sayısı, tipi ve numarasına bağlı olarak, kolon-temel birleşim kesitinin taşıyabileceği iç kuvvetlere ait M-N kapasite eğrisi belirlenmekte ve yapının dış etkilere göre hesabı sonucunda kolon alt kesitinde oluşan arttırılmış kesit tesirlerinin bu kapasite eğrisinin içinde kalması sağlanmaktadır. Nispeten daha az zorlanan kolonlarda, HPKM serisi Peikko Kolon Pabuçları ile HPM ankraj bulonları, daha fazla zorlanan kolonlarda ise PPKM veya PEC serisi Peikko Kolon Pabuçları ile daha yüksek dayanımlı PPM ankraj bulonları kullanılmaktadır. PPKM serisi kolon pabuçlarında kenetlenme çubuklarının sayısı 2 yerine 4’e çıkmaktadır. PEC serisindeki kolon pabuçları HPKM serisi kolon pabuçlarının benzeri olmakla beraber, büyük kapasiteli olan tiplerinde kalınlığı fazla olan köşe profilleri, bükme sac yerine iki levhanın birbirine kaynatılması ile elde edilmektedir.
SÜNEKLİLİK VE SÖNÜM ORANLARI BELİRLENİYOR
Klasik yuvalı (soket) kolon-temel bağlantı detayına bir alternatif oluşturan kolon pabuçlu ve ankraj bulonlu kolon-temel birleşimlerinin ve bu birleşimlerin uygulandığı kolonların sismik davranışının izlenmesi amacıyla, İtalya’daki Pavia Üniversitesi Yapı Mekaniği Laboratuvarında bir seri deneysel çalışma gerçekleştirilmiştir.
Bu deneysel incelemelerde elde edilen başlıca sonuçlar aşağıda sıralanmıştır:
+ Deney örneklerinin taşıma kapasiteleri, ankraj bulonların çekme kapasiteleri tarafından kontrol edilmektedir. Diğer bir deyişle, ankraj bulonlarının plastik şekil değiştirmeleri sırasında birleşimin diğer elemanlarındaki zorlanmalar ve kaynak gerilmeleri lineer-elastik bölgede kalmaktadır.
+ Deney örneklerinin yer değiştirme sünekliği 5’ten büyük bir değer almakta ve yatay yer değiştirme oranının değeri için çevrimsel sönüm oranı %1.2 değeri için %6.5 değerine eşit olmaktadır.
+ Deney örnekleri üzerinde gözlenen ve akma sınırına karşı gelen yatay yer değiştirme oranı % 1-1.3 arasında değişmekte ve bu tür sistemler için öngörülen % 2 sınırının altında kalmaktadır.
Özellikleri, uygulama esasları yukarıda özetlenen Peikko kolon pabuçları ve ankraj bulonlarının ülkemizde yürürlükte olan TS500 Betonarme Yapılar Standardı, TS9967 Prefabrike Betonarme Binaların Tasarım Standardı, TS648 Çelik Yapılar Standardı, 2007 Türk Deprem Yönetmeliği ve gerekli olan durumlarda ilgili uluslararası yönetmelikler çerçevesinde kullanılmasına ilişkin başlıca hususlar aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır:
+ 2007 Türk Deprem Yönetmeliği Madde 3.12.2.2 uyarınca, kolon-temel bağlantı detayında kullanılan kolon pabucu elemanları ve ankraj bulonları, düşey yükler ve 1.5 katsayısı ile arttırılan deprem etkileri altında boyutlandırılmaktadır.
+ Kolon pabuçlarının ve ankraj bulonlarının yük taşıma kapasitelerinin hesabı gerekli malzeme güvenlik katsayılarını içerdiğinden, birleşim hesaplarında ayrıca malzeme güvenlik katsayısı uygulanmasına gerek olmamaktadır. Diğer taraftan, birleşim hesaplarının taşıma gücü prensibine göre yapılması nedeniyle, Deprem Yönetmeliği’nin 3.12.2.2 maddesinde belirtilen emniyet gerilmesi artırımı da söz konusu değildir.
TÜRKİYE’DE BİR UYGULAMA
Finlandiyalı bir aile şirketi olan Peikko Group´un, kolon pabuçlarını Türkiye´de kullanıldığı ilk uygulama Akat Prefabrikasyon´un İzmir Balçova´da gerçekleştirdiği Media Markt projesidir. Planda yaklaşık 75×35 metre bir alanda, iki adet bodrum kat ve iki adet zemin üstü kattan oluşan binanın taşıyıcı sistemi prefabrike betonarme çerçevelerden oluşmaktadır. Toplam 67 adet 70 cm x 70 cm boyutunda ve yaklaşık 16 metre boyundaki prefabrike betonarme kolonlarının radye temele montajı her bir kolona yerleştirilen 12 adet HPKM30 Peikko Kolon Pabucu ile gerçekleştirilmiştir. Projede Peikko Kolon Pabuçları kullanılarak; kazı miktarı, geri dolgu, izolasyon gibi alt-yapı imalatlarında ve soket uygulanmadığı için bu imalatlar ile ilgili (beton, beton çeliği, kalıp vs.) kalemlerde ekonomi sağlanmıştır. Soketli temel yerine mekanik bir birleşim uygulanmak suretiyle, yapısal olarak yüksek kalitede bir birleşim elde edilmiştir.