Zaha Hadid’in Mimarlık Devrimi ve Tasarım Felsefesi

Zaha Hadid, geleneksel kalıpları yıkan ve mimarlık dünyasında sınırları zorlayan bir devrimci olarak tanınır. Irak asıllı olan bu vizyoner mimar geometrik şekillerden ilham alarak modern mimarinin çehresini değiştirmiştir.

Yayına Hazırlayan: Vasfiye Yiğit Coşkun

‘Kavislerin Kraliçesi’ Zaha Hadid’in projeleri sadece estetik açıdan değil aynı zamanda mühendislik alanında yenilikçi yaklaşımları ile ön plana çıkıyor. Onun vizyonu, modern dünyanın ihtiyaçlarına cevap veren yenilikçi ve sürdürülebilir çözümler sunmaya odaklanmıştır. Modern mimariye katkıları sayesinde 2004 yılında Pritzker Mimarlık Ödülü’nü alan ilk kadın olarak bu başarısını tarihe yazdırmıştır.

Zaha Hadid Kimdir?

Dame Zaha Mohammad Hadid 31 Ekim 1950 yılında Irak’ta dünyaya gelmiştir. Üniversite eğitimini Beyrut Amerikan Üniversitesinde matematik alanında tamamlamıştır. Daha sonra, liberal bir politikacı olan babasının da etkisiyle 1972 yılında yatılı bir İngiliz okulu olan Londra’daki Architectural Association’da mimarlık eğitimi almaya başlamıştır. Bu okuldan 1977 yılında mezun olduktan sonra Metropolitan Mimarlık Ofisine (OMA) katılarak mimarlık derneğinde ders vermeye başladı.

Ancak tüm bunlar Hadid için yeterli olmadı 1979 yılında Londra’da Zaha Hadid Architects (ZHA) adıyla kendi firmasını kurdu. Kendi firmasını kurduktan sonra 1983 yılında Hong Kong’da bir eğlence merkezi olan The Peak için düzenlenmiş olan yarışmada birinci olarak uluslararası bir arenada kendini göstermeyi başarmıştır. Ancak ne var ki Zaha Hadid’in The Peak için yapmış olduğu tasarım gerçekleştirilmemiştir.

Aynı zamanda radikal mimarın 1980 ve 90’ların başındaki hiçbir sıra dışı tasarımı inşa edilmemiştir. İnşa edilmemiş olsa bile onun bu sıra dışı tasarımları çok ilgi görmüş ve birçok sergi ve müzede sergilenmiştir.

Hadid’in inşa ettiği ilk büyük proje 1993 yılında Almanya’da inşa edilen Vitra İtfaiye İstasyonu olmuştur. Daha sonra bu projeyi 1993 yılındaki Dome’daki Mind Zone sergi alanı ve 1999 yılındaki Weil am Rhein’daki Land Formation One sergi alanı takip etmiştir. Bu projeleri devamında cesur ve tartışmaya neden olan yapılar izlemiştir.

2004 yılında Pritzker Mimarlık Ödülü‘nü kazanan ilk kadın olarak tarihe geçmiştir. Ancak Hadid’in aldığı ödüller sadece bununla sınırlı kalmamıştır. 2008 yılında Forbes dergisi tarafından yayınlanan ‘Dünyanın En Güçlü 100 Kadını’ listesinde 69.sırada yer almıştır.

2010 yılında sıra dışı tasarımıyla ön plana çıkan Roma’daki MAXXI Çağdaş Sanat ve Mimarlık Müzesi ile 2011 yılında RIBA Stirling Ödülünü kazanmıştır.

Daha sonra 2014 yılında inşa ettiği Haydar Aliyev Merkezi Londra Tasarım Müzesi tarafından Yılın Tasarımı ödülüne layık görünmüştür. 2016 yılında hayatını kaybeden Hadid’in mirası, günümüzde Zaha Hadid Architects tarafından sürdürülmektedir.

Zaha Hadid’in Tasarım Felsefesi Nedir?

Zaha Hadid’in benimsediği tasarım felsefesi geleneksel normların dışına çıkmış cesur ve yenilikçi bir yaklaşımdır. Tasarımlarını radikal ve yenilikçi bir bakış açısıyla oluşturmayı tercih eden mimar dekonstrüktivizm, parametrik tasarım ve fütüristik estetik gibi farklı akımları bir araya getirerek yeni bir tasarım felsefesi oluşturmuştur.

Radikal mimar Hadid kariyerinin başından itibaren Rus Avangart ve Dekonstrüktivizm’den etkilenmiştir. Bu yaklaşımlar temel olarak mimarideki geleneksel formların parçalanması ve hem sürekliliği hem de akıcı bir form ile yeniden oluşturulması anlayışı üzerine kurulmuştur. Bu sayede mimaride alışılmışın dışında ve yenilikçi mekanlar yaratılmıştır.

Onun tasarım felsefesini oluşturan bir diğer önemli unsur parametrik tasarımdır. Parametrik tasarım ile bilgisayar yazılımlarını kullanarak geleneksel mimariye meydan okuyan tasarımlar oluşturmuştur. Bu yaklaşım son teknoloji malzemelerin ve tekniklerin bir araya getirilmesi ile birçok tasarım olasılığının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Böylece, görsel olarak çarpıcı ve işlevsel tasarımların ortaya çıkmasına yardımcı olmuştur.

Kariyerinde Dönüm Noktası Olan Projeler

Zaha Hadid’in mimarlık kariyeri yenilikçi ve çığır açan tasarımları ile doludur. Ancak bunlardan bazıları onun kariyerinde dönüm noktalarını oluşturur.

Önemli Zaha Hadid eserleri şu şekildedir:

• The Peak Club Projesi: Hadid’in kariyerindeki ilk önemli projelerinden biridir. 1983 yılında katıldığı bir yarışmada birinci olmasına yardımcı olan bir projedir. Granit bir dağa benzetilen bu proje onun tasarımlarındaki Rus Avangart etkisini gözler önüne seren bir çalışma olmuştur. Ne yazık ki, bu proje inşa edilmemiştir. Ancak, Hadid’in tasarımının temelini oluşturmuş bir projedir.
• Vitra İtfaiye İstasyonu: 1993 yılında Almanya’nın Weil am Rhein kentinde yapılan bu yapı radikal mimarın inşa edilen projelerinden ilkidir. Vitra mobilya şirketinin gönüllü itfaiye ekibi için inşa edilen bu yapı keskin açıları ve dinamik görünümü ile dikkat çeker. Her ne kadar bina başlangıçta itfaiye ekibine ait olsa da daha sonra şirketin müzesi olarak dönüştürülür.
• MAXXI: Roma’da bulunan Maxxi Sanat Müzesi Hadid’in en bilinen projelerinden biridir. Kavisli duvarları ve siyah merdivenleri ile dikkat çeken bu yapının tamamlanması yaklaşık 10 yıl sürmüştür. Ayrıca, Hadid’e RIBA Stirling ödülünü kazandırmıştır.

• Haydar Aliyev Kültür Merkezi: Azerbaycan’ın Bakü kentinde yer alan Haydar Aliyev Kültür Merkezi, Hadid’in en ikonik projelerinden biridir. Duvarların ve çatının hem alçalan hem de birbirine akıyormuş gibi bir görüntüye sahip olması onu klasik Sovyet mimarisinden ayırıyor. Bu proje Hadid’in tasarım dilinin zirveye ulaştığı bir yapıdır.
• Guangzhou Opera Binası: 2010 yılında yapılan ve Çin’in Guangzhou şehrinde bulunan Opera Binası fütüristik anlayışını yansıtır. Bu tasarım hem jeoloji hem de topografya prensiplerini yansıtmaktadır.
• Londra Su Sporları Merkezi: Hadid kariyeri boyunca kendini kanıtlayan ve kariyerini daha iyi bir noktaya taşıyabilecek pek çok tasarıma imza atmıştır. Londra Su Sporları Merkezi de bunlardan biridir. Devrimci mimar binayı 2012 yılında hareket eden sudan esinlenerek inşa etmiştir.

Mimarlık Trendlerine Nasıl İlham Veriyor?

Benimsediği yaklaşımlar ile mimarlığın alışılagelmiş formlarını yıkmış ve daha cesur daha radikal tasarımlar oluşturmuş bir mimardır. Onun sıra dışı yaklaşımı elbette mimarlık trendlerine ilham vererek yeni ufuklar açmıştır. Örneğin, dekonstrüktivist bir yaklaşım benimseyerek mimarlıkta yeni bir estetik anlayış doğmasına katkı sağlamıştır. Oluşturduğu akışkan ve dinamik formlar mimari yapılara hareket ve canlılık eklenmesinin mümkün olduğunu gözler önüne sermiştir. Bu da yeni neslin korkmadan bu tasarımlara yönelmesine yol açmıştır.

Öte yandan Hadid mimarlıkta teknolojiyi ön planda tutarak parametrik tasarımların öncüsü olmuştur. Böylece, Hadid teknolojinin mimarlıkla nasıl entegre edilebileceğini göstererek bu alanda yeni trendlerin oluşmasına ilham vermiştir.

Zaha Hadid kadınlar için de bir ilham kaynağıdır. Uluslararası başarıları erkeklerin egemen olduğu bu alanda kadınların varlığını güçlendirmeye yetmiştir. Aynı zamanda onun azmi ve başarısı kadın mimarlar için bir ilham kaynağı olurken cinsiyet eşitliği konusunda önemli bir rol model haline gelmiştir.

Öne Çıkan Tasarım Öğeleri Nelerdir?

Birçok yenilikçi ve çarpıcı öğeler kullanması geleceğin mimarlarına ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Bu öğelerden en önemlisi doğadan ilham alınmasıdır. Akışkan formlar tasarlanan binalara hareket ve dinamizm katmıştır. Hadid’in birçok projesi, çevresiyle uyumlu ve doğadan esinlenen tasarımlardır. Suyun kenarında inşa edilen Londra Su Sporları Merkezi bu öğenin en önemli örneklerinden biridir.

Bir diğer öne çıkan tasarım öğesi teknolojinin kullanımıdır. Hadid modern malzemeler ile mühendislik tekniklerini teknoloji sayesinde bir araya getirmiştir. Bu sayede çelik ve cam gibi malzemelerle cesur ve parametrik tasarımlar oluşturabilmiştir. Bir diğer öğe ise dekonstrüktivist yaklaşımı. Bu yaklaşım gelenekselin yeniden ve alışılagelmişin dışına çıkarak yorumlanması sonucu ortaya beklenmedik çarpıcılıkta ve estetikte tasarımlar çıkmasını sağlar.

Türkiye’deki Zaha Hadid Projeleri Nelerdir?

Dünya çapında tanınan ve tasarımları ile çığır açan mimarın Türkiye’de de önemli projeleri bulunmaktadır. Türkiye’deki Zaha Hadid eserleri:

1. Kartal Kentsel Dönüşüm Projesi:

2006 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından başlatılan uluslararası yarışmaya katılan Zaha Hadid’in ekibi Kartal-Pendik bölgesi için hazırladıkları geri dönüşüm projesi ile yarışmada birinci olmuştu. Bu hattın önemli yolları içinde barındırması göz önünde bulundurularak şehir içinde şehir düşüncesi ile planlanmıştır.

2. Zero İstanbul Design Guide Kapağı:

Bir diğer katkısı ise ‘Zero İstanbul Design Guide’ projesi için özel olarak tasarladığı kapaktır. Bu rehber, 1980’den günümüze kadar İstanbul’daki mimari değişime yön veren 50 binayı ele almış ve tasarlanan kapakla birlikte 2011 yılında yayımlanmıştır.

Zaha Hadid İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular:

Zaha Hadid Hangi Akımdan Etkilenmiştir?

Dekonstrüktivizm Zaha Hadid’in mimari eserlerini oluştururken büyük ölçüde etkilendiği bir akımdır.

Zaha Hadid Mimari Anlayışı Nedir?

Akışkan formlar, dinamik yapılar ve geleneksel sınırları aşan cesur tasarımlar Hadid’in mimari anlayışını oluşturan temel unsurlardır.

Kaynak: zaha-hadid.com